Του Δημήτρη Μητρόπουλου
Το φετινό ελληνικό καλοκαίρι συνοδεύτηκε από τις γνωστές εικόνες στριμωγμένων τουριστών στα στενά της Σαντορίνης ή στις παραλίες της Κρήτης και της Κέρκυρας. Τα στοιχεία ήδη μιλούν για νέα χρονιά ρεκόρ όσον αφορά αφίξεις και έσοδα. Μετά το περσινό κίνημα στην Ελλάδα που διεκδίκησε το δημόσιο χαρακτήρα των παραλιών, είδαμε τις κινητοποιήσεις σε μεγάλες πόλεις της Ισπανίας (Μάλαγα, Βαρκελώνη) που βάζουν θέμα περιορισμού του υπερτουρισμού. Ενώ παρόμοια θέματα ανοίγουν σε όλον τον κόσμο, από τα μακρινά νησιά Πουκέτ έως το διπλανό μας Ντουμπρόβνικ στην Κροατία. Πέντε σκέψεις για μια εναλλακτική πολιτική γύρω από το θέμα αυτό.
1. Οι διακοπές είναι δικαίωμα, αλλά όπως κάθε δικαίωμα στην εποχή μας, γίνεται εμπόρευμα. Το φαινόμενο του υπερτουρισμού είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο της παγκόσμιας καταναλωτικής κουλτούρας. Όλα τα στοιχεία από αεροπορικές εταιρείες, μονοπώλια του τουρισμού και πλατφόρμες δείχνουν ότι, παρά την οικονομική κρίση, ταξιδεύουν περισσότεροι άνθρωποι και ταξιδεύουν περισσότερο (με μια μικρή παρένθεση στην πανδημία). Οι συνέπειες αυτού του φαινομένου είναι πολλές. Περιβαλλοντικές (το 3% των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα οφείλεται στα αεροπορικά ταξίδια), αλλοίωσης και προσαρμογής κάθε τοπικής κουλτούρας ώστε να είναι εμπορεύσιμη, δημιουργία νέων ανισοτήτων για τους ντόπιους πληθυσμούς όσον αφορά το δικαίωμα στην στέγη, την ψυχαγωγία, τον ελεύθερο χρόνο και τους ελεύθερους χώρους.
2. Το φαινόμενο του υπερτουρισμού δεν αφορά μόνο υπανάπτυκτες η με μέσο επίπεδο ανάπτυξης χώρες που έχουν δημιουργήσει ένα στρεβλό και καταστροφικό μοντέλο ανάπτυξης πλήρως εξαρτώμενο από τον τουρισμό όπως πχ η Ταϋλάνδη ή η Ελλάδα. Αφορά μητροπόλεις (Λονδίνο, Ρώμη, Παρίσι, Βερολίνο, Άμστερνταμ) και χώρες ανεπτυγμένες (πχ Ισπανία). Αφορά χώρες με διαφορετικό αναπτυξιακό προσανατολισμό (Κούβα) και χώρες ή πόλεις (Πεκίνο) που σίγουρα δεν περιμένουν από τον τουρισμό για να βελτιώσουν την οικονομία τους.
3. Υπάρχει μια σημαντική οικονομία γύρω από τον τουρισμό, που όλο και μεγεθύνεται. Μπορεί την μεγαλύτερη μερίδα του τουριστικού προϊόντος να την καρπώνονται μονοπώλια, μεγάλα τουριστικά πρακτορεία, πλατφόρμες, αεροπορικές εταιρείες όμως μια ματιά να ρίξει κάποιος στον ξενοδοχειακό κλάδο, όπου οι μικρές επιχειρήσεις – μαζί με την βραχυχρόνια μίσθωση – είναι πλειοψηφία είναι σαφές ότι υπάρχει μια μεγάλη μερίδα του ντόπιου, στους τουριστικούς προορισμούς, πληθυσμού που ζει ή και ευημερεί από τον τουρισμό. Για χώρες με στρεβλό μοντέλο ανάπτυξης, όπως πχ η Ελλάδα, είναι κοινό μυστικό ότι υπάρχουν περιφερειακές οικονομικές ανισότητες ανάμεσα στις λιγότερο και περισσότερο τουριστικοποιημένες περιφέρειες (πχ Κρήτη-Πελοπόννησος).
4. Με βάση τα παραπάνω μια γενική κατεύθυνση να περιοριστεί ο υπερτουρισμός δεν αρκεί, αν δεν γίνει σαφές για ποια μέτρα προς όφελος ποιων συζητάμε. Περιορισμός μπορεί να σημαίνει περισσότερη ιδιωτικοποίηση του αγαθού των διακοπών, μέσω της ιδιωτικοποίησης της πρόσβασης σε παραλίες, αξιοθέατα, μνημεία. Γενικά υπάρχει μια αντίφαση στο φαινόμενο του υπερτουρισμού. Για τον υπερτουρισμό συνήθως διαμαρτύρεται εκείνο το τμήμα μεσοαστών-μικροαστών που ταξιδεύει περισσότερο/κάνει περισσότερες διακοπές και ίσως αναζητά τις «ξεχωριστές» και λιγότερο μαζοποιημένες-βιομηχανοποιημένες «εμπειρίες». Και ίσως να είναι διατεθειμένο να πληρώσει και κάτι παραπάνω για μια «ξεχωριστή εμπειρία». Η εργατική τάξη μέσω των λύσεων all inclusive η των φτηνών λύσεων με γραφεία ή σε κρουαζιερόπλοια θεωρεί «φυσικό» να στοιβάζεται σε συγκεκριμένα πακέτα. Ο περιορισμός του υπερτουρισμού λοιπόν πρέπει να γίνει με στοχευμένα – κλιμακωτά μέτρα, με περιορισμό των κερδών των μονοπωλίων, με προστασία των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, και βεβαίως της τοπικής κοινωνίας. Ένα μικρό παράδειγμα. Στην πολυφωτογραφημένη λιμνοθάλασσα του Μπάλου στα Χανιά υπάρχει μια συζήτηση και μια σχετική Υπουργική Απόφαση για ημερήσιο όριο επισκεπτών, καθώς υπάρχει θέμα με τον εκεί βιότοπο. Στον Μπάλο η πλειοψηφία πάει με μεγάλα καραβάκια γνωστού εφοπλιστή, κάποιοι πάνε με αυτοκίνητο και περπάτημα, ενώ κάποιοι άλλοι με μικρά σκάφη. Ποια από τις τρεις περιπτώσεις θα περιοριστεί; Επιπλέον κάτι ιδιαίτερα σημαντικό. Ο περιορισμός για περιβαλλοντικούς λόγους, λόγους υποδομών, φέρουσας ικανότητας κοκ θα διαταράξει τον νόμο προσφοράς/ζήτησης με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι τιμές (πχ για ένα σκάφος που πάει στον Μπάλο, για ένα σετ ομπρελοκαθίσματα, το ενοίκιο σε ένα διαμέρισμα στο κέντρο της Αθήνας κοκ). Σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να υπάρχει ρύθμιση και πλαφόν στις τιμές με κριτήριο την προστασία της τοπικής κοινωνίας και του δικαιώματος της για πρόσβαση σε φτηνές διακοπές/στέγη/τροφή.
5. Για την Ελλάδα τα καμπανάκια που χτυπάνε από την μονοκαλλιέργεια ενός στρεβλού μοντέλου ανάπτυξης, που βασίζεται στον τουρισμό, είναι πολλά. Το «όραμα» της άρχουσας τάξης να γίνει η Ελλάδα το γκαρσόνι και ο τόπος διακοπών της Ευρώπης έχει δημιουργήσει ήδη αδιέξοδα. Πολλά νησιά μας έχουν φτάσει στα όρια τους οικιστικά και από άποψης πόρων, ενώ τελευταία πραγματοποιούνται μεγάλες παρεμβάσεις τουριστικής αξιοποίησης και στα ελληνικά βουνά. Η γη στην ελληνική ακτογραμμή έχει αλλάξει μαζικά χέρια και έχει πωληθεί σε ξένα συμφέροντα. Οι διακοπές έχουν γίνει ένα πανάκριβο αγαθό για τους ντόπιους, καθώς οι τιμές προσαρμόζονται στα πιο γεμάτα τουριστικά πορτοφόλια. Περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλους έχουν ήδη υποστεί μη αντιστρέψιμες συνέπειες. Το κυριότερο, όταν «η βαριά βιομηχανία της χώρας», είναι ο τουρισμός, οι θέσεις εργασίας που παράγει μια τέτοια «βαριά βιομηχανία» είναι εποχικές, χαμηλών προσόντων και κακοπληρωμένες αλλά και η προστιθέμενη αξία που παράγει μια τέτοια οικονομία είναι μικρή, καθώς δεν βασίζεται στην καινοτομία, την τεχνολογία, την παραγωγή προϊόντων. Η Ελλάδα γκαρσόνι της Ευρώπης δεν μπορεί παρά να είναι και ο παρίας της Ευρώπης. Και μιλάμε για σχέδιο καθώς κάθε 1 ευρώ ευρωπαϊκών και δημόσιων χρηματοδοτήσεων που έφευγαν πχ από τα ναυπηγεία πήγαιναν σε επιδότηση για καταλύματα ή άλλες τουριστικές επιχειρήσεις.
6. Η αλλαγή αυτού του μοντέλου χρειάζεται χρόνο, αλλά κυρίως πολιτική βούληση για ένα διαφορετικό χαρακτήρα ανάπτυξης, με αναπροσανατολισμό του δημόσιου χρήματος. Και τέτοια δεν βλέπουμε από κανένα κόμμα, ειδικά από τα βασικά κόμματα της άρχουσας τάξης, καθώς αυτή ούτε μπορεί ούτε θέλει να εγκαταλείψει ένα παρασιτικό μοντέλο ανάπτυξης που έχει ως πυλώνες τα ακίνητα και τον τουρισμό. Το ποια τάξη ή μάλλον ποια κοινωνική συμμαχία μπορεί να υπερασπιστεί έναν τέτοιο διαφορετικό προσανατολισμό είναι ένα θέμα που πρέπει να απασχολήσει. Ωστόσο υπάρχουν άμεσα αιτήματα και διεκδικήσεις που είναι επείγουσας σημασίας, όπως η υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα των παραλιών, η προστασία του περιβάλλοντος και της φύσης, τα μέτρα περιορισμού της βραχυχρόνιας μίσθωσης, μέτρα περιορισμού της οικιστικής ανάπτυξης σε συγκεκριμένους προορισμούς (πχ Κυκλάδες), αντιμέτρα για αλλαγή χρήσης προς μη τουριστικές δραστηριότητες σε γη και ακίνητα σε υπερκορεσμένους προορισμούς, ημερήσιο όριο επισκεπτών με βάση της φέρουσα ικανότητα κάθε τόπου. Κι αυτά μαζί με αιτήματα υπεράσπισης του δικαιώματος για φτηνές διακοπές, όπως πλαφόν σε τιμές σε ακτοπλοϊκά, στέγαση, σίτιση, δημόσια/δημοτική και όχι ιδιωτική διαχείριση/ιδιωτικοποίηση παραλιών, μνημείων, αξιοθέατων αλλά και ευρύτερα ζητήματα όπως ποιος τελικά ωφελήθηκε τόσα χρόνια που αεροδρόμια, λιμάνια, αεροπλάνα και πλοία έχουν περάσει στα χέρια ξένων εταιρειών και fund.
Σε όσους ετοιμάζονται να πουν «μα δε γίνονται αυτά», ας αναρωτηθούν αν γίνεται, σε μια εποχή που συζητάμε για περιβαλλοντική και κλιματική κρίση, να συνεχίζει να αναπτύσσεται ασύδοτα ο τουρισμός καταστρέφοντας περιβάλλον, τοπικές κοινωνίες και κουλτούρες και σε τελική ανάλυση υποθηκεύοντας καθημερινά την δυνατότητα της κοινωνίας να οικοδομήσει ένα καλύτερο μέλλον από αυτό του γκαρσόν της Ευρώπης.
0 Σχόλια
Tο kozanara.gr δημοσιεύει άμεσα κάθε σχόλιο. Ωστόσο δεν υιοθετούμε τις απόψεις αυτές καθώς εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Σχόλια με ύβρεις διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.