Ο Τραμπ, η Ε.Ε. και η Ελλάδα

Tου Δημήτρη Τραυλού-Τζανετάτου

Ι. Η υφήλιος με έκδηλη αγωνία αναμένει την εξέλιξη ενός, κλιμακωθέντος κατά το παρελθόν έτος, αδυσώπητου και αιματηρού, οικονομικού και γεωπολιτικού, ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού, ο οποίος, με την, προδιαγεγραμμένη σύμφωνα με τον, αποκρυβόμενο από τους περιβόητους δημοσκόπους, πραγματικό συσχετισμό δυνάμεων, απόλυτη νίκη του Τραμπ και τις εξαγγελθείσες σαρωτικές αλλαγές, εμφανίζει μια, πρωτόγνωρη για τα δεδομένα και τις κρατούσες ισορροπίες στην παγκόσμια καπιταλιστική τάξη πραγμάτων, διάσταση. Πρόκειται για εξελίξεις, οι οποίες φαίνεται να προσδίδουν στον ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό μια νέα, οδηγούσα σε αχαρτογράφητα νερά, οικονομική και γεωπολιτική, δυναμική. Τούτο δε καθώς, πέραν του «παραδοσιακού» ανταγωνισμού, μεταξύ «δημοκρατικού» και «αυταρχικού» καπιταλισμού, βρίσκεται προ των πυλών ένας ιδιότυπος «εμφύλιος» εντός του δημοκρατικού καπιταλισμού, μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε., ο οποίος κατά τα φαινόμενα δεν θα αφήσει ανεπηρέαστο το ΝΑΤΟ, το οποίο, χωρίς την οικονομική και την στρατιωτική στήριξη των ΗΠΑ, αδυνατεί να εκπληρώσει την μεταλλαχθείσα πια, μετά την κατάρρευση του αντίπαλου ιδεολογικοπολιτικού στρατοπέδου, «αμυντική» αποστολή, σε υπερασπιστή της αμερικανοκρατούμενης καπιταλιστικής κυριαρχίας. (1)

Ενόψει, των, τεθεισών ευθύς αμέσως μετά την ορκωμοσία Τραμπ και την ακολουθήσασα βροχή εκτελεστικών διαταγμάτων σε κίνηση, καταιγιστικών εξελίξεων και της διαμόρφωσης των νέων, απροσδιόριστων ακόμη, ισορροπιών ή ανισορροπιών στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, η στερούμενη σοβαρών ηγετών, γραφειοκρατική Ε.Ε., προσανατολισμένη άκριτα και άβουλα στο, στενά συνδεδεμένο με το βαθύ κράτος των ΗΠΑ, Δημοκρατικό Κόμμα, εμφανίζει έκδηλη αμηχανία, φόβο, αλλά και απροθυμία, αν όχι αδυναμία, να αδράξει την ιστορική ευκαιρία για ένα κριτικό αναστοχασμό και αναπροσδιορισμό της θέσης της κατά τη μεταβατική αυτή περίοδο. Έτσι, ώστε, απεγκλωβισμένη πια από «δουλικό», υπηρετικό των αμερικανικών γεωοικονομικών και γεωστρατηγικών της συμφερόντων ρόλο, να διεκδικήσει την εξέλιξή της σε έναν αυτόνομο και ισχυρό οικονομικοπολιτικό και γεωπολιτικό πόλο στο πλαίσιο του «δημοκρατικού καπιταλισμού». Αντιθέτως εμφανίζεται πρόθυμη και έτοιμη να αναλάβει την απαιτούμενη από τον Τραμπ, αύξηση κατά 5% των «αμυντικών» δαπανών από τα μέλη του ΝΑΤΟ, το κόστος των οποίων θα πληρώσουν, βεβαίως, οι λαοί των χωρών αυτών. 

Είναι δε τόσο μεγάλος ο φόβος της ευρωενωσιακής γραφειοκρατικής ελίτ και της ηγεσίας των περισσότερων κρατών-μελών έναντι της «έτοιμης να καταλάβει την Ευρώπη ιμπεριαλιστικής Ρωσίας» και η εμμονή της στην αντιρωσική υστερία, ώστε να μην μπορεί να αποκλειστεί η ετοιμότητά της, σε περίπτωση απόσυρσης των ΗΠΑ, να αναλάβει κατ’ αποκλειστικότητα την ευθύνη και το κόστος συνέχισης του πολέμου μέχρι «την τελική νίκη της Ουκρανίας και επανάκτηση των χαμένων εδαφών»! Μια νίκη, η οποία, σύμφωνα με τη μέχρι σήμερα εξέλιξη των επιχειρήσεων και τη γνώμη στρατιωτικών αναλυτών αποτελεί αποκύημα της νοσηρής φαντασίας. Αντιθέτως, η συνέχιση και κλιμάκωση των επιχειρήσεων θα οδηγήσει πιθανότατα στην «απελευθέρωση» νέων εδαφών από τη Ρωσία και την Ουκρανία σε συνθηκολόγηση υπό λίαν δυσμενέστερους όρους.

Αξίζει πάντως στη θέση αυτή να σημειωθεί ότι ο ρωσοουκρανικός πόλεμος βρίσκεται υπό την βαριά σκιά του αδυσώπητου ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού για τον έλεγχο του ενεργειακού πλούτου και των φυσικών πόρων του πλανήτη. Αρκεί να στρέψει κάποιος την προσοχή του τόσο στον φυσικό πλούτο του Ντονμπάς (2) όσο και κυρίως στους τεράστιους, ανεξάντλητους ενεργειακούς και φυσικούς πόρους της Σιβηρίας, η διεκδίκηση του οποίου από τη συλλογική δύση θα απαιτούσε πτώση του Πούτιν και ρευστοποίηση της Ρωσικής Ομοσπονδίας και είσοδο του πλανήτη στο θερμοπυρηνικό φρενοκομείο. Το γεγονός αυτό από μόνο του δημιουργεί σημαντικές επιφυλάξεις για τον αν και κατά πόσον η απεμπλοκή των ΗΠΑ από τον πόλεμο αυτό συμβιβάζεται με τα ενεργειακά και γεωπολιτικά της συμφέροντα.

ΙΙ. Σημειωτέον ότι η εκσπάσασα «εμφύλια αντιπαράθεση» στους κόλπους του «δημοκρατικού καπιταλισμού» αφορά κρίσιμα για τη διαμόρφωση, όχι μόνο των σχέσεων ΗΠΑ και Ε.Ε., αλλά, του ευρύτερου ενδοκαπιταλιστικού οικονομικού, και γεωπολιτικού ανταγωνισμού ζητήματα. Ωστόσο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται η εξέλιξη τής, η οποία εμπεριέχει τον κίνδυνο επιδείνωσης της υφιστάμενης κρίσης μεταξύ αστικής δημοκρατίας και καπιταλισμού, με πιθανή συνέπεια ο καπιταλισμός να μη χρειάζεται πια και δημοκρατικό μανδύα. Η κρίση στις σχέσεις ΗΠΑ και Ε.Ε. κυριάρχησε στο 25ο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός. Ενδιαφέρουσα από συμβολικής, και όχι μόνο, σκοπιάς είναι η «σατανική σύμπτωση» της συνεύρεσης δύο, χαρακτηριστικών, για το παρόν και το μέλλον της νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής ψηφιακής παγκοσμιοποίησης, μοντέλων του δημοκρατικού καπιταλισμού: της τραμπικής και της σβαμπικής εκδοχής του. Η «σύμπτωση» αυτή δεν σημαίνει, ωστόσο, και σύμπλευση. Τούτο δε καθώς, όπως έδειξαν οι διεξαχθείσες στο Νταβός συζητήσεις, το δόγμα Τραμπ συγκρούεται μετωπικά με το μοντέλο της «μεγάλης επανεκκίνησης» σε κομβικής σημασίας ζητήματα, όπως είναι η δασμολογική πολιτική και η «πράσινη ανάπτυξη». Χαρακτηριστικές εξάλλου του επικρατούντος κλίματος αμηχανίας αλλά και συναγερμού για τις τεκταινόμενες εξελίξεις στην Ε.Ε., αλλά και σηματοδοτικές των πρώτων αντιδράσεων για την αντιμετώπισή τους, υπήρξαν οι δηλώσεις του Γερμανού καγκελάριου Scholz και της Προέδρου της Κομισιόν Von der Leyen, οι οποίες κινούνται μεταξύ φοβικού συναινετικού πνεύματος και «αντιστασιακής δονκιχωτικής» διάθεσης. Άξια δε ιδιαίτερης υπογράμμισης είναι η τηλεομιλία του Τραμπ η οποία, παρά τις όποιες λειάνσεις και φιλοφρονήσεις, κατέδειξε την αποφασιστικότητά του να υλοποιήσει το πρόγραμμά του και να οδηγήσει τις ΗΠΑ σε μια νέα «χρυσή εποχή», στη «μεγαλύτερη απορρύθμιση στην ιστορία». (3)

ΙΙΙ. Βεβαίως η δρομολόγηση των υπεσχημένων από τον Τραμπ ανατροπών αποτελεί από τη φύση του πράγματος ένα άκρως δυσχερές εγχείρημα. Τούτο δε καθώς θα βρίσκεται κάθε φορά αντιμέτωπο με το βαθύ αμερικανικό κράτος, το οποίο, εφόσον πλήττονται βασικές θέσεις του από τις πολιτικές Τραμπ, θα επιχειρεί να τις ανατρέψει ή τουλάχιστον να καθυστερήσει την εφαρμογή τους. Είναι έτσι χαρακτηριστικό ότι ήδη άρχισαν να ενεργοποιούνται οι σχετικές αντιστάσεις, όπως π.χ. αναφορικά με το εκτελεστικό διάταγμα για την αφαίρεση της ιθαγένειας γεννηθέντων στις ΗΠΑ από αλλοδαπούς. Ανεξαρτήτως, πάντως, της όλης εξέλιξης του εγχειρήματος Τραμπ, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής το εξής σημαντικό: Οι, ρεπουμπλικανικής ή δημοκρατικής προέλευσης, ασκούμενες πολιτικές είναι από τη φύση του πράγματος στρατευμένες στην υπηρεσία του ίδιου αμετακίνητου στρατηγικού στόχου: Στη διασφάλιση και ενίσχυση ενός μονοπολικού κυριαρχούμενου από τις ΗΠΑ παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, ανεξαρτήτως αν στο βαθύ κράτος θα κυριαρχούν οι BigTech ή οι Little Tech. (4) Η διαφορά δε μεταξύ τους έγκειται στον τρόπο παρουσίασης τους, ο οποίος χαρακτηρίζεται για μεν τους δημοκρατικούς από ωραιοποίηση, υποκρισία και συγκάλυψη, για δε τους ρεπουμπλικάνους από κυνική ειλικρίνεια και από πραγματισμό. Η απειλή προσάρτησης από τον Τραμπ της Γροιλανδίας, της διώρυγας του Παναμά, αλλά και του Καναδά, που με υποκριτικό αποτροπιασμό καταδικάστηκε από τους συστημικούς αναλυτές και δημοσιογράφους, αποτελεί ενδεικτικό παράδειγμα απροκάλυπτης έκφρασης της αμερικάνικης ιμπεριαλιστικής στρατηγικής. Όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά (5), «υπό τον Τραμπ μπορούμε όλοι να έχουμε πρόσβαση στο προνόμιο να βλέπουμε τον ιμπεριαλισμό σε όλη του τη βαρβαρότητα και τη φρίκη, χωρίς μάσκες συμπεριφοράς, χωρίς συναισθηματικά φίλτρα». Πάντως, δεν πρέπει να λησμονηθεί ότι η επεκτατική αυτή ιμπεριαλιστική βουλιμία των ΗΠΑ αποτελούσε ανέκαθεν δομικό χαρακτηριστικό του βορειοαμερικανικού ιμπεριαλισμού. Αρκεί η υπενθύμιση της ιστορίας της Καλιφόρνιας και του Τέξας.

IV. Όπως είναι γνωστό, το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινής γνώμης εστιάζεται βασικά στο αν, κατά πόσο και πότε ο Τραμπ θα θελήσει ή θα μπορέσει να υλοποιήσει τη δέσμευσή του να δρομολογήσει τον τερματισμό του ρωσοουκρανικού πολέμου. Πολλώ μάλλον όταν η αρχικά εκφρασθείσα συμπάθεια προς τις ρωσικές θέσεις φαίνεται, τουλάχιστον μέχρις ένα βαθμό, να αναιρείται από την πρόσφατη, δηλωθείσα τελεσιγραφικά, με απειλές επιβολής νέων, σκληρότερων κυρώσεων, απαίτηση κατά της Ρωσίας να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με την Ουκρανία. Πέραν δε αυτής της παλινωδίας, αλλά και ανεξαρτήτως της ειλικρινούς ή όχι, προθέσης του Τραμπ, η επίλυση ενός τόσο κρίσιμου ζητήματος, όπως ο ρωσοουκρανικός πόλεμος αποτελεί από τη φύση του πράγματος έργο άκρως δυσχερές εγχείρημα. Τούτο δε καθώς η συνέχισή του συνδέεται στενά με ζωτικά οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα των ΗΠΑ. 

►Η στρατηγική των ΗΠΑ και η δεύτερη διοίκηση Τραμπ

Του Γιάννη Χουβαρδά

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι, παρά την εκφρασθείσα ετοιμότητα της Ρωσίας να συνομιλήσει με τον Τραμπ, έγκυροι Ρώσοι αναλυτές διατυπώνουν έντονες επιφυλάξεις για την επιτυχία της παρέμβασης Τραμπ. Εξάλλου, αντιδράσεις θα υπάρξουν και από το «ευρωπαϊκό κόμμα του πολέμου». Ενδεικτικές είναι, άλλωστε, και οι δηλώσεις του Μ. Ρούτε, γ.γ. του ΝΑΤΟ, σύμφωνα με τις οποίες θα ήταν καταστροφή για το ΝΑΤΟ η διακοπή στήριξης της Ουκρανίας. Για το λόγο αυτό απεύθυνε δραματική έκκληση στον Τραμπ να συνεχίζει να εφοδιάζει τον ουκρανικό στρατό με όπλα, έτσι ώστε να μπορέσει η Ουκρανία να ανακαταλάβει τα απολεσθέντα εδάφη, χρεώνοντας βέβαια τους ευρωπαϊκούς λαούς με το λογαριασμό! (6)

V. Ωστόσο, η δημιουργηθείσα νέα κατάσταση πραγμάτων εντός του ΝΑΤΟ και στη σχέση ΗΠΑ-Ε.Ε., όπως φαίνεται, θα οδηγήσει βασικά στην αναπαραγωγή και επανεπιβεβαίωση της υποταγής της Ε.Ε. στο μεγάλο, πέραν του ατλαντικού εδρεύοντα, αδελφό. Μια, τέτοια ενδεικτική της κρατούσας υποτέλειας της Ε.Ε., εξέλιξη ήταν νομοτελειακά προδιαγεγραμμένο ότι θα ισχύσει κατά μείζονα λόγο για τον πιστότερο και ακραιφνέστερο θιασώτη του ευρωατλαντισμού, την Ελλάδα. Έτσι, δεν εκπλήσσει η σπουδή της κυβέρνησης να προσφέρει «χουν και ύδωρ» στη νέα αμερικανική διοίκηση, επιλέγοντας μάλιστα έναν, εξόχως ευαίσθητο και κεντρικό, της όλης πολιτικής της, τομέα. Πρόκειται για τον εξορκισμό της woke agenda και την «ομολογία πίστης» στα δύο βιολογικά προσδιορισμένα φύλα! Την αποκήρυξη αυτή έρχεται ωστόσο, όπως άλλωστε αναμενόταν, να αποδοκιμάσει «μετά βδελυγμίας» η «ανανεωτική-εξουσιαστική Αριστερά», προφανώς όχι λόγω του υποκριτικού, τυχοδιωκτικού της χαρακτήρα, αλλά ως διολίσθηση της Ν.Δ. σε «ακροδεξιές θέσεις», αγνοώντας, παντελώς και αξιωματικώς, την τεκμηριωμένη αριστερή κριτική του γουοκισμού και τη συζήτηση για το φαινόμενο του woke καπιταλισμού ως μιας μεταμοντέρνας καπιταλιστικής εκδοχής made in USA, που επιδιώκει, και μέχρις ένα βαθμό το επιτυγχάνει, να προσδώσει ένα κοινωνικό και δικαιωματιστικό χαρακτήρα στη νεοφιλελεύθερη, παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική τάξη πραγμάτων. Η «παράδοξη» όσο και εμμονική αυτή στάση της «συστημικής Αριστεράς», όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς σημαίνει ουσιαστικά προσχώρηση στο νεοκαπιταλιστικό αφήγημα της πολιτικής ορθότητας, της σύγχυσης δικαιωμάτων και δικαιωματισμού και της ανιστόρητης αποσύνδεσης του κοινωνικού ζητήματος από το εθνικό, την έχει οδηγήσει σε μια βαθειά κρίση αξιακής ταυτότητας και αποκοπής από τις ιστορικοκοινωνικές της ρίζες. Είναι δε η κρίση αυτή που την έχει οδηγήσει σε δραματική συρρίκνωση και απαξίωση, σε σημείο που οι κοινωνικές πλειοψηφίες, ιστορικοί και φυσικοί σύμμαχοι της Αριστεράς, να οδηγούνται είτε στην παραίτηση και την αποχή είτε στην αγκάλη της εμφανιζόμενης εντέχνως και παραπλανητικώς ως αντισυστημικής «νέας ή άκρας δεξιάς». (7)

VI. Στο πλαίσιο της αναμενόμενης με μαθηματική βεβαιότητα γενικότερης αναδίπλωσης της κυβέρνησης και προσαρμογής της στο δόγμα Τραμπ εντάσσεται και το όψιμο ενδιαφέρον για τα, γνωστά από χρόνια, πλούσια κοιτάσματα υδρογονανθράκων τα οποία, σε πείσμα της επιτακτικής ανάγκης για ενεργειακή αυτονομία, με εξαίρεση την αξιοποίηση του κοιτάσματος Πρίνου (1974), μέχρι σήμερα παραμένουν περιέργως (;) ανεκμετάλλευτα, παρά τις έντονες εκκλήσεις των ειδικών. Σημειωτέον ότι τα τελευταία χρόνια η απραξία αυτή οφείλεται στην προσχώρηση της κυβέρνησης με ιεραποστολικό ζήλο στο στρατόπεδο της περιβόητης «πράσινης μετάβασης». Έτσι, η κυβέρνηση, ως πιστός και πειθήνιος υπηρέτης της εκάστοτε αμερικανικής ενεργειακής πολιτικής, «ξύπνησε από τον λήθαργο» και, πέραν της αναμονής σχετικής απόφασης από την Hellenic Energy και της Exxonmobil, «έτεινεν ευήκοον ους» στο ενδιαφέρον του ενεργειακού κολοσσού της Chevron για έρευνες υδρογονανθράκων νότια της Πελοποννήσου και πέραν αυτής (8). Χαρακτηριστική της νέας ανενδοίαστης και αδίστακτης «κωλοτούμπας» της κυβέρνησης είναι η «ανακάλυψη» της σημασίας του φυσικού αερίου, για την ομαλή πράσινη μετάβαση! (9) Η δυναμική της «ενεργειακής κυβίστησης» δεν αποκλείει στο εγγύς μέλλον να οδηγήσει στην αποκήρυξη της επάρατης απολιγνιτοποίησης! Εξάλλου, καθώς η Cosco βρίσκεται στο στόχαστρο της αμερικάνικης πολιτικής λόγω βασικά της υποτιθέμενων διασυνδέσεών της με τον κινέζικο στρατό, έχει προκαλέσει δικαιολογημένη ανησυχία στην ελληνική αγορά. Έτσι τίθεται το ερώτημα αν και κατά πόσο η κυβέρνηση θα ενδώσει σε πιθανή προσταγή του Τραμπ για λήψη μέτρων περιορισμού ή παρεμπόδισης της δραστηριότητάς της, με αποτέλεσμα την σημαντική υποβάθμιση του λιμένα του Πειραιώς. (10)

VII. Ωστόσο, κορύφωση ίσως της εσφαλμένης πολιτικής της, υπείκουσας στη φωνή της, όπως αποδείχτηκε, «πανούργας και παιγνιώδους ιστορίας», υπήρξε η άκριτη και αντίθετη προς τα εθνικά συμφέροντα θέση της στον ρωσοουκρανικό πόλεμο, όπου, χωρίς να απαιτήσει το παραμικρό αντάλλαγμα, ενισχυτικό της δεινής θέσης μας έναντι της τουρκικής απειλής, αναδείχθηκε σε σημαιοφόρο του «κόμματος του πολέμου» και, ενισχύοντας μάλιστα, σε βάρος της άμυνας των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, την Ουκρανία. Η πιθανότητα τερματισμού του πολέμου κατόπιν παρέμβασης του Τραμπ είναι επόμενο ότι θα οδηγήσει την κυβέρνηση σε δεινή διπλωματική και γεωπολιτική ήττα. Τούτο δε καθώς, όπως ήδη σημειώθηκε εφόσον ο ρωσοουκρανικός πόλεμος εισέλθει σε τροχιά τερματισμού, σε πείσμα των όποιων αντιστάσεων και πολεμοχαρών λεονταρισμών των ένθερμων θιασωτών της ήττας της Ρωσίας, θα λάβουν χώρα ευρύτερες γεωπολιτικές αναδιατάξεις και επανακαθορισμός των ενδοκαπιταλιστικών ανταγωνισμών και των σχέσεων ΝΑΤΟ-Ε.Ε. και Ρωσίας. 

Υπό τις εξελίξεις αυτές η άνευ όρων τοποθέτηση της κυβέρνησης υπέρ της Ουκρανίας, παραβιάσασα κατάφωρα την πολυμερή εξωτερική πολιτική της χώρας και διαλύσασα τις πατροπαράδοτες και επωφελείς για τη χώρα σχέσεις με τη Ρωσία χωρίς το παραμικρό όφελος, καταδείχνει περίτρανα ότι η ελληνική διπλωματία δεν λειτουργεί ως «τέχνη εξισορρόπησης ανταγωνιστικών συμφερόντων», όπου κυρίαρχο ρόλο επιτελεί το εθνικό συμφέρον, αλλά, αντιθέτως ως «τέχνη ξεπουλήματος προς ένα συγκεκριμένο συμφέρον», το συμφέρον του ευρωατλαντισμού. 

Όπως όμως μας διδάσκει η ιστορία των ελληνοΝΑΤΟϊκών σχέσεων η όποια προσδοκία ανάθεσης της υπεράσπισης του εθνικού συμφέροντος στους συμμάχους μας, αποδείχτηκε ως επικίνδυνη ψευδαίσθηση. Εξάλλου για λόγους γεωγραφικούς, ιστορικούς και πολιτιστικούς η Ελλάδα ανήκει και στη Δύση και στην Ανατολή. Η προνομιακή αυτή δυαδική θέση προσφέρει μεγάλες δυνατότητες αξιοποίησης υπέρ του εθνικού συμφέροντος. Βεβαίως, το γεγονός ότι η χώρα είναι μέρος του ευρωατλαντικού στρατοπέδου συνεπάγεται ορισμένες δεσμεύσεις. Αυτό όμως δεν σημαίνει και υποχρέωση αποδοχής αποφάσεων των συμμαχικών εταίρων οι οποίες αντιτίθενται στο εθνικό συμφέρον. 

Την δυνατότητα και ανάγκη μιαw τέτοιας διαφοροποίησης υπηρετεί ακριβώς η αρχή της ομοφωνίας. Κατόπιν αυτών είναι επιτακτική η ανάγκη επιστροφής της παραδοσιακά πολυμέρης διπλωματίας και εξωτερικής πολιτικής, όπου η αποκατάσταση των ελληνορωσικών σχέσεων, παρά το δύσβατο του εγχειρήματος, συνιστά βασική συστατική συνιστώσα (11). Οι καιροί ου μενετοί! Διαφορετικά «ουαί τοις ηττημένοις».

Υποσημειώσεις

Βλ. Χ. Ζιώγας, Ο νέος στρατηγικός προσανατολισμός του ΝΑΤΟ, 17.7.2023, https://kedisa.gr/o-neos-stratigikos-prosanatolismos-tou-nato

Βλ. Σ. Καλεντερίδης, για τον αμύθητο πλούτο του Ντονμπάς ο πόλεμος στην Ουκρανία, 31.8.2024, https://www.youtube.com/watch?v=wx2SnLN8s-M

Βλ κριτικά Ρ.Ρινάλντι, Ο Τραμπ και η μεγαλύτερη απορρύθμιση στην ιστορία, Δρόμος της Αριστεράς, 25.01.2025, σ. 4-5

Βλ. Κ. Μελά, Η παρέα του Musk και των Little Tech θα είναι το νέο βαθύ κράτος των ΗΠΑ, Δρόμος της Αριστεράς, 25.01.2025, σ. 22 και 24

Βλ. H.Dionisio, Ο Τραμπ δείχνει το ιμπεριαλιστικό του πρόσωπο που υποτίθεται ότι έπρεπε να είναι κρυφό, 21.01.2025, https://seisaxthia.com

Πρβλ Κ. Δημητριάδη, Νταβός: «Φιλελεύθερη» παγκοσμιοποίηση υπό τη σκιά Τραμπ, Δρόμος της Αριστεράς, 25.01.2025, σ.11

Βλ. Τραυλού Τζανετάτου, Ο «αφυπνισμένος καπιταλισμός» και η κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ, 08.07.2023, SLpress

Βλ. αντί άλλων Γ.Μανιάτη, H Chevron ξύπνησε την κυβέρνηση, ΤΟ ΒΗΜΑ, 20.01.2025, Οικονομία, σ.17

Έτσι Θ.Σκυλακάκης, «Το φυσικό αέριο απαραίτητο για την πράσινη μετάβαση», ΤΟ ΒΗΜΑ, Οικονομία, σ. 7, κριτικά

Βλ. Τραυλού – Τζανετάτου, Ενεργειακή κρίση, κλιματική αλλαγή και καπιταλιστική αναδιάρθρωση, Δρόμος της Αριστεράς, 20.01.2022

Βλ. Γ.Φωκιανού, Στο στόχαστρο των ΗΠΑ η Cosco, 7.01.2025, naftemporiki.gr

Βλ. σχετικά ήδη Β.Μαρκεζίνη, Η Ελλάδα στον κατήφορο, 2013

Πηγή: edromos.gr

από dromosanoixtos.gr