Μπορεί η Αφρική να αποκτήσει τον έλεγχο της δικής της ενέργειας;

FLORΙΑN PLAUCΗΕUR/ΑFΡ

Η ήπειρος έκανε ένα αποφασιστικό βήμα προς την κυριαρχία των πόρων, αλλά ο πραγματικός αγώνας βρίσκεται μπροστά της

Σε έκτακτη συνεδρίαση του Συμβουλίου Υπουργών του Αφρικανικού Οργανισμού Παραγωγών Πετρελαίου (APPO) στις αρχές Ιουλίου, αποφασίστηκε ότι η έδρα της νέας Αφρικανικής Τράπεζας Ενέργειας θα βρίσκεται στη Νιγηρία, πάνω από την Αλγερία, το Μπενίν και την Γκάνα. Για τη Νιγηρία, ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να νικήσει την Αλγερία, έναν αντίπαλο για το καθεστώς της μεγαλύτερης ενεργειακής δύναμης της Αφρικής, και τη Γκάνα - έναν αντίπαλο για πολιτική επιρροή στη Δυτική Αφρική.

Του Vsevolod Sviridov, εμπειρογνώμονα στο Κέντρο Αφρικανικών Σπουδών της Ανώτατης Σχολής Οικονομικών Επιστημών της Μόσχας - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr

Μεταξύ της Νιγηρίας και της Αλγερίας, η επιλογή έπεσε μάλλον στην πρώτη, επειδή, τον Ιανουάριο, άνοιξε στην Αλγερία το Ινστιτούτο Ερευνών (GRI) του Φόρουμ Εξαγωγικών Χωρών Φυσικού Αερίου (GECF). Το GRI θα αναπτύξει ένα πλαίσιο επιστημονικής και τεχνολογικής συνεργασίας μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών, της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών, της καινοτομίας και της μεταφοράς τεχνολογίας. Επιπλέον, η Αφρικανική Επιτροπή Ενέργειας (AFREC) της Αφρικανικής Ένωσης βρίσκεται επίσης στην Αλγερία. Η παρουσία τέτοιων διεθνών οργανισμών έχει ήδη επισφραγίσει το καθεστώς της Αλγερίας ως σημαίνοντα παράγοντα στον τομέα της ενέργειας, τόσο στην Αφρική όσο και παγκοσμίως.

Το γεγονός ότι η έδρα της Αφρικανικής Τράπεζας Ενέργειας (AEB) - η οποία μπορεί να γίνει μια από τις πιο ισχυρές χρηματοπιστωτικές δομές της Αφρικής, τόσο στον ενεργειακό τομέα όσο και γενικότερα - θα βρίσκεται στη Νιγηρία αποτελεί σημαντικό επίτευγμα για τη χώρα, ιδίως υπό το πρίσμα των κρίσεων που έχουν επηρεάσει τον ενεργειακό τομέα της χώρας.

Τα ιδρυτικά έγγραφα και το καταστατικό της AEB υπεγράφησαν στις αρχές Ιουνίου από την Afreximbank και τον Οργανισμό Παραγωγών Πετρελαίου της Αφρικής (APPO). Ο τελευταίος είναι ένας αφρικανικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 1987 για την ανάπτυξη της ενδοαφρικανικής συνεργασίας στον τομέα της ενέργειας. Οι ίδιοι δύο οργανισμοί πρωτοστάτησαν στο σχέδιο ίδρυσης της AEB, έγιναν ιδρυτές της και θα παράσχουν μεγάλο μέρος του αρχικού κεφαλαίου.

Θεωρείται πως το κεφάλαιο της τράπεζας θα ανέλθει αρχικά σε 5 δισεκατομμύρια δολάρια. 1,5 δισ. δολάρια θα δοθούν από την Afreximbank και την APPO, άλλα 1,5 δισ. δολάρια θα συνεισφέρουν οι χώρες-μέλη της τράπεζας (η ελάχιστη συνεισφορά θα είναι 83 εκατ. δολάρια, οπότε οι ιδρυτές υπολογίζουν σε περίπου 15-17 χώρες που θα ενταχθούν αρχικά στην τράπεζα) και άλλα 2 δισ. δολάρια θα δοθούν από εξωτερικούς επενδυτές. Δεν υπάρχουν ακόμη οριστικές πληροφορίες σχετικά με το ποιες χώρες θα ενταχθούν στον κύκλο των μελών, αλλά η Νιγηρία και η Γκάνα έχουν ήδη συνεισφέρει κεφάλαια και, εκτός από την Αλγερία, το Μπενίν και τη Νιγηρία, χώρες όπως η Αγκόλα, η Αίγυπτος, η Ακτή Ελεφαντοστού, η Λιβύη, η Νότια Αφρική και άλλες ενδιαφέρονται να γίνουν μέλη.

Μέχρι σήμερα, όσον αφορά τα ενεργειακά ζητήματα, οι περισσότερες αφρικανικές χώρες εξακολουθούν να εξαρτώνται σε κρίσιμο βαθμό από μη περιφερειακούς παράγοντες. Τα κύρια κοιτάσματα ορυκτών πόρων, οι εγκαταστάσεις μεταφορών και εφοδιαστικής, οι ενεργειακές και λιμενικές υποδομές παραμένουν υπό τον έλεγχο δυτικών και ασιατικών εταιρειών (π.χ. Κίνα, Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα).

Οι μη αφρικανικές δεξαμενές σκέψης (κυρίως δυτικές), οι διεθνείς οργανισμοί αναπτυξιακής βοήθειας, ακόμη και οι εταιρείες συμβάλλουν στη διαμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου και βοηθούν στη στρατηγική ανάπτυξη ολόκληρων βιομηχανιών στην Αφρική, διαμορφώνοντας ένα περιβάλλον που ανταποκρίνεται στα δικά τους συμφέροντα. Πολλά από τα ισχύοντα πρότυπα, τους τεχνικούς κανονισμούς, τις κανονιστικές νομικές πράξεις και τους καταστατικούς χάρτες ισχύουν από την εποχή της αποικιοκρατίας και μοιάζουν με εκείνα των πρώην μητροπόλεων. Όλα αυτά δίνουν στις δυτικές εταιρείες προτιμησιακή πρόσβαση στην αγορά. Μια τέτοια συστημική επιρροή επιτρέπει στους μη περιφερειακούς παίκτες να διατηρούν τις θέσεις τους ακόμη και παρά την πολιτική συγκυρία (όπως πραξικοπήματα, ριζικές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική κ.λπ.). Ένας από τους πιο προφανείς τρόπους για να μειωθεί και να ξεπεραστεί η εξάρτηση της Αφρικής από εξωτερικές δυνάμεις είναι η ανάπτυξη της ενδοαφρικανικής συνεργασίας και η διαφοροποίηση των επαφών με μη περιφερειακούς παράγοντες.

Η κύρια αποστολή της ΑΕΒ είναι σύμφωνη με αυτή τη λογική - όταν πρόκειται για ενεργειακά έργα, στοχεύει στην επίλυση του προβλήματος της υποχρηματοδότησης ή, μάλλον, της εξάρτησης από την εξωτερική χρηματοδότηση και, κατά συνέπεια, μιας εξωτερικά επιβαλλόμενης ενεργειακής και κλιματικής ατζέντας.

Κάθε χρόνο γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τις αφρικανικές κυβερνήσεις να εφαρμόσουν κυρίαρχες στρατηγικές για την ανάπτυξη του τομέα των καυσίμων και της ενέργειας με τα κεφάλαια μη περιφερειακών φορέων. Ως επί το πλείστον, οι εξωτερικοί πιστωτές έχουν ήδη αρνηθεί να χρηματοδοτήσουν την παραγωγή άνθρακα, ενώ συζητείται όλο και περισσότερο η άρνηση χρηματοδότησης θερμικών μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με βαρύ πετρέλαιο (HFO). Πολλά έργα στην Αφρική εμποδίζονται από τις διαμαρτυρίες των δυτικών οικολογικών ακτιβιστών (οι οποίοι ασκούν πιέσεις στους δυτικούς πιστωτές)- τα έργα που λαμβάνουν χρηματοδότηση είναι προσανατολισμένα στις εξαγωγές και δεν συμβάλλουν στην ανάπτυξη των εγχώριων αγορών.

Αντίθετα, οι δυτικοί δανειστές υποστηρίζουν όλο και περισσότερο έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Δεν υπάρχει τίποτα κακό σε αυτό, και στην Αφρική υπάρχουν πολλά παραδείγματα όπου ένα ζευγάρι ανεμογεννητριών ή ένας μικρός ηλιακός σταθμός έλυσε το πρόβλημα με την ηλεκτρική ενέργεια σε τοπικό επίπεδο - για παράδειγμα, σε ένα ή δύο χωριά. Ωστόσο, οι ανεμογεννήτριες και τα ηλιακά πάνελ από μόνα τους δεν μπορούν να παρέχουν αδιάλειπτη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σε ένα εργοστάσιο μεταλλουργίας, έναν μεγάλο αλευρόμυλο ή μια σύγχρονη μεγαλούπολη λόγω της μικρής εγκατεστημένης ισχύος τους και της εξάρτησής τους από τις καιρικές συνθήκες. Η επιλεκτική χρηματοδότηση της Δύσης εμποδίζει την εκβιομηχάνιση και, κατά συνέπεια, τις πρωτοβουλίες υποκατάστασης των εισαγωγών και εντοπισμού, αναγκάζοντας την Αφρική να παραμείνει εξαρτημένη από τις εισαγωγές και να καταναλώσει τα ήδη πενιχρά συναλλαγματικά της αποθέματα.

Η ίδρυση της ΑΕΒ είναι μια σημαντική νίκη για την Αφρική και μια προσπάθεια ενίσχυσης της ενεργειακής κυριαρχίας, αλλά η κύρια δουλειά βρίσκεται μπροστά μας και η εξεύρεση χρημάτων είναι το κύριο πρόβλημα. Πρώτα απ' όλα, 5 δισεκατομμύρια δολάρια σε αρχικό κεφάλαιο δεν είναι αρκετά για να λυθεί το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας στην Αφρική, όπου 600 εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρικό δίκτυο και να βασίζονται σε γεννήτριες ντίζελ. Κατά μέσο όρο, ένας σταθμός ηλεκτροπαραγωγής 200-300 μεγαβάτ κοστίζει περίπου 200 εκατομμύρια δολάρια (εν τω μεταξύ, η ενεργειακή έλλειψη στην Αφρική ανέρχεται σε εκατοντάδες γιγαβάτ), η κατασκευή ενός κύριου αγωγού φυσικού αερίου κοστίζει 2-3 δισεκατομμύρια δολάρια, ένας πυρηνικός σταθμός κοστίζει τουλάχιστον 15 δισεκατομμύρια δολάρια και η ανάπτυξη ενός κοιτάσματος πετρελαίου και φυσικού αερίου ανέρχεται σε πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια.

Δεύτερον, τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια (ή το 40% του κεφαλαίου) που η τράπεζα σχεδιάζει να λάβει από εξωτερικούς επενδυτές είναι ένα «μαύρο κουτί» και ενδεχομένως ο μεγαλύτερος κίνδυνος του έργου. Η εμπειρία άλλων παναφρικανικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (όπως η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης) δείχνει ότι οι μέτοχοι είναι πιθανό να είναι δυτικές χώρες και ιδρύματα του Bretton Woods (το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα) που θα σχηματίσουν συμμαχίες, με αποτέλεσμα η φωνή τους να καταστεί καθοριστική στις συνελεύσεις των μετόχων, οπότε θα έχουν την ευκαιρία να καθορίσουν την πολιτική της τράπεζας.

Τρίτον, το κύριο νόμισμα της τράπεζας θα είναι το δολάριο και το ευρώ, πράγμα που σημαίνει ότι κινδυνεύει από κυρώσεις και άλλους περιορισμούς. Και τέλος, οι κύριοι παίκτες στον αφρικανικό ενεργειακό τομέα (με λίγες μόνο εξαιρέσεις) είναι δυτικές και κινεζικές εταιρείες. Επενδύουν σε έργα, τα διαχειρίζονται και παρέχουν τον απαραίτητο εξοπλισμό και τις τεχνολογίες, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε έργο εξακολουθεί να εξαρτάται από τη θέση των μη περιφερειακών φορέων.

Όλοι αυτοί οι κίνδυνοι είναι αντιμετωπίσιμοι και, μέσω περαιτέρω εργασιών, πρόσθετης κεφαλαιοποίησης και μεγαλύτερης κυριαρχίας, η τράπεζα θα μπορέσει να επιτύχει τους φιλόδοξους στόχους της.

Η ίδρυση της ΑΕΒ υποδηλώνει μια σημαντική τάση: Οι αφρικανικές χώρες θέλουν να καθορίζουν ανεξάρτητα την ανάπτυξη των ενεργειακών τους αγορών και να απομακρυνθούν από την εξωτερική δικτατορία. Η δημιουργία μιας ανεξάρτητης υποδομής είναι ένα βασικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά πρέπει να συμπληρωθεί από άλλα μέτρα, όπως: η ανάπτυξη μιας κατάλληλης ενεργειακής στρατηγικής (σε όλα τα επίπεδα, από το τοπικό έως το ηπειρωτικό), η θέσπιση κριτηρίων αξιολόγησης των έργων (όσον αφορά τη συμβολή στην ενεργειακή κυριαρχία της Αφρικής και όχι την εξαγωγή ενεργειακών πόρων από την Αφρική), η ανάπτυξη ρυθμιστικών, τεχνικών και περιβαλλοντικών εργαλείων εποπτείας, η ενίσχυση του νομοθετικού πλαισίου, η υποστήριξη των αφρικανικών ενεργειακών εταιρειών και των προγραμμάτων ανταλλαγής γνώσεων.